Prawo autorskie z założenia ma chronić twórcę przed bezprawnym wykorzystywaniem jego twórczej pracy. Dotyczy to zarówno korzyści osobistych, jak i majątkowych, dokładnie określonych przepisami prawa zawartymi w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która szczegółowo definiuje najważniejsze zagadnienia dotyczące działalności twórczej o indywidualnym charakterze.
Bardzo często prawa autorskie do utworu stają się kwestią dyskusyjną, a nawet sporną, zwłaszcza gdy w grę wchodzą sprawy materialne. Powodowane jest to nieznajomością przepisów, a tym samym postrzeganiem prawa autorskiego bez rozróżnienia na osobiste i majątkowe – tymczasem różnica jest tu istotna.
Prawo autorskie według ustawy
Zgodnie z art. 1 ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, za przedmiot prawa autorskiego uznaje się „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.” Powyższym zagadnieniom poświecono wiele miejsca, co widać w licznych specjalistycznych publikacjach na temat prawa autorskiego w Profinfo.pl, internetowej księgarni prawniczej.
Autorskie prawa osobiste
Przepisy rozdziału 3 wspomnianej ustawy szczegółowo definiują autorskie prawa osobiste, jako ścisły i nierozerwalny związek autora z jego utworem. Dlatego też osobiste prawa autorskie są nieograniczone w czasie i niezbywalne. Dzieło nawet po śmierci autora jest z nim utożsamiane, w związku z czym istnieje obowiązek podawania jego nazwiska lub pseudonimu. Ponadto, sam autor nie może praw osobistych do dzieła przenieść ani sprzedać osobom trzecim.
Tym samym prawo rozporządzania utworem przysługuje wyłącznie autorowi, który zgodnie z art. 16 wymienionej ustawy ma zagwarantowane: decydowanie o udostępnieniu dzieła, możliwość nadzorowania nad sposobem korzystania z dzieła, nienaruszalność treści i formy swojego dzieła. W przypadku jakichkolwiek prób dokonania zmian w utworze i jego rozpowszechniania autor może dochodzić swoich praw.
Autorskie prawa majątkowe
Nieco inaczej wygląda kwestia autorskich praw majątkowych, które w świetle zapisów ustawy przysługują autorowi (art. 17), chyba że ten zdecyduje inaczej. Zgodnie z art. 41 prawa te są zbywalne. Może to nastąpić w drodze dziedziczenia lub całkowitego przeniesienia na osoby trzecie. Autor może też udzielić licencji na korzystanie z jego utworu w określonym zakresie – czasowym i użytkowym. Za udostępnienie utworu autorowi przysługuje stosowne wynagrodzenie.
Autorskie prawa majątkowe utrzymują się przez 70 lat od śmierci autora lub ostatniego współautora. W przypadku dzieł anonimowych termin początkowy wyznacza data prezentacji utworu.
Znaczenie prawa autorskiego
Autor może domagać się na drodze sądowej odpowiedzialności cywilnej i karnej od podmiotu bezprawnie korzystającego z jego utworu, a także czerpiącego z niego korzyści materialne, w przypadku gdy kwestie te nie zostały wcześniej uregulowane zgodnie z ustanowionymi przepisami. Gwarantuje mu to ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wprowadzona w celu ochrony autora i jego twórczej działalności.